50 lat CITES: 5 dekad walki o ochronę dzikiej przyrody przed wyginięciem z powodu handlu
Nowy Jork, 1 lipca 2025 r. – Od pięciu dekad, pod osłoną zmieniających się krajobrazów politycznych i ekologicznych, działa organizacja, której nazwa często pojawia się w kontekście ochrony naszej planety: CITES, czyli Konwencja o międzynarodowym handlu gatunkami dzikiej fauny i flory zagrożonych wyginięciem. Dzisiaj, w rocznicę jej 50-lecia, warto przyjrzeć się jej kluczowej roli w zapobieganiu wyginięciu wielu gatunków, które były na skraju przepaści właśnie z powodu handlu.
Narodziny CITES: Odpowiedź na narastające zagrożenie
Powstanie CITES w 1975 roku było odpowiedzią na coraz bardziej alarmujące sygnały o tym, że niekontrolowany międzynarodowy handel dzikimi zwierzętami i roślinami prowadzi do drastycznego spadku populacji wielu gatunków. Od zagrożonych tygrysów i nosorożców, przez cenne gatunki drzew, po egzotyczne ptaki – wiele z nich stawało się przedmiotem handlu dla futer, skór, ozdób, tradycyjnej medycyny, a nawet jako zwierzęta domowe. Skutki były katastrofalne, pchając wiele gatunków w kierunku wyginięcia.
Konwencja CITES, opracowana pod auspicjami Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), okazała się przełomowym narzędziem. Zamiast zakazywać całego handlu, jej główną ideą jest regulowanie go w taki sposób, aby zapewnić zrównoważone wykorzystanie gatunków dzikiej fauny i flory, chroniąc jednocześnie przed nadmierną eksploatacją. Konwencja działa w oparciu o system pozwoleń i certyfikatów, który wymaga, aby eksport i import gatunków objętych jej ochroną były legalne i zrównoważone.
Jak działa CITES? System ochrony w praktyce
Działanie CITES opiera się na trzech załącznikach, które klasyfikują gatunki w zależności od stopnia zagrożenia i wymagań handlowych:
- Załącznik I: Obejmuje gatunki najbardziej zagrożone wyginięciem. Handel nimi jest dopuszczalny tylko w wyjątkowych okolicznościach, na przykład w celach badawczych, i wymaga specjalnych zezwoleń. Celem jest całkowite ograniczenie handlu tymi gatunkami.
- Załącznik II: Zawiera gatunki, które nie są jeszcze bezpośrednio zagrożone wyginięciem, ale mogą stać się takie, jeśli handel nimi nie będzie ściśle kontrolowany. Handel tymi gatunkami jest dozwolony, ale wymaga zezwoleń eksportowych, które potwierdzają, że handel nie zagraża przetrwaniu gatunku w naturze.
- Załącznik III: Dotyczy gatunków, które w poszczególnych krajach są pod ochroną, a inne kraje proszone są o pomoc w zapobieganiu nielegalnemu wywozowi poprzez kontrolowanie handlu nimi.
Dzięki tej mechanice, CITES stworzyła globalną sieć współpracy między krajami, które zobowiązują się do egzekwowania jej przepisów. Organy zarządzające CITES w każdym kraju wydają pozwolenia, a organy ścigania walczą z nielegalnym handlem.
Sukcesy i wyzwania: 50 lat ochrony w liczbach i przykładach
Przez te 50 lat CITES przyczyniła się do ochrony setek gatunków. Przyjrzyjmy się kilku przykładom:
- Słonie afrykańskie: Po dekadach intensywnego polowania na kość słoniową, handel tymi cennymi materiałami został znacznie ograniczony dzięki regulacjom CITES. Choć wyzwania nadal istnieją, populacje słoni w wielu regionach odnotowały poprawę.
- Nosorożce: Podobnie jak w przypadku słoni, handel rogami nosorożców, które są nielegalnie wykorzystywane w tradycyjnej medycynie, został objęty ścisłymi restrykcjami. Działania te, wspierane przez międzynarodową współpracę, pomogły zapobiec wyginięciu kilku gatunków nosorożców.
- Ptaki papugowate: Wiele gatunków papug, popularnych w handlu jako zwierzęta domowe, było na skraju wyginięcia. CITES odegrała kluczową rolę w ograniczeniu ich nielegalnego odłowu i handlu, co przyczyniło się do stabilizacji ich populacji.
- Drzewa: Rzadkie gatunki drzew, takie jak mahoń, często padały ofiarą nielegalnej wycinki i handlu drewnem. Włączenie ich do CITES pomogło w regulacji tego procederu i ochronie lasów deszczowych.
Jednak droga do pełnej ochrony nie jest wolna od przeszkód. Wciąż istnieją wyzwania związane z egzekwowaniem przepisów, korupcją i rosnącym popytem na produkty pochodzenia dzikiego. Nielegalny handel, często powiązany z innymi przestępstwami, takimi jak handel narkotykami i bronią, nadal stanowi poważne zagrożenie dla wielu gatunków.
Co dalej? Przyszłość ochrony dzikiej przyrody w erze CITES
Obchody 50-lecia CITES to nie tylko okazja do świętowania dotychczasowych sukcesów, ale także do refleksji nad przyszłością. W obliczu zmian klimatycznych, utraty siedlisk i rosnącej presji na zasoby naturalne, rola CITES staje się jeszcze ważniejsza.
Organizacje ekologiczne i naukowcy podkreślają potrzebę dalszego wzmacniania mechanizmów kontrolnych, poprawy egzekwowania przepisów, zwiększania świadomości publicznej na temat znaczenia ochrony dzikiej przyrody oraz promowania zrównoważonych alternatyw dla produktów pochodzenia dzikiego. Współpraca między rządami, organizacjami pozarządowymi, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim jest kluczowa dla zapewnienia, że przyszłe pokolenia będą mogły nadal podziwiać bogactwo i różnorodność życia na Ziemi.
Podsumowując, 50 lat CITES to dowód na to, że międzynarodowa współpraca i regulacje mogą skutecznie chronić dziką przyrodę przed wyginięciem napędzanym handlem. Jest to ważna lekcja dla nas wszystkich i dowód na to, że wspólne działanie może przynieść realne rezultaty w ratowaniu naszej planety.
50 years of CITES: Protecting wildlife from trade-driven extinction
SI dostarczyła wiadomości.
Poniższe pytanie zostało użyte do uzyskania odpowiedzi z Google Gemini:
O 2025-07-01 12:00 ’50 years of CITES: Protecting wildlife from trade-driven extinction’ został opublikowany przez Climate Change. Proszę napisać szczegółowy artykuł z powiązanymi informacjami w łagodnym tonie. Proszę odpowiedzieć po polsku, zawierając tylko artykuł.