Biblioteki wspierają zrównoważony otwarty dostęp: Przegląd inicjatyw
Artykuł „Biblioteki wspierają zrównoważony otwarty dostęp: Przegląd inicjatyw” (jap. 図書館による持続可能なオープンアクセス支援の取組（文献紹介）), opublikowany 21 maja 2025 roku na portalu Current Awareness Portal (current.ndl.go.jp/car/252886), omawia rolę bibliotek w promowaniu i wspieraniu zrównoważonego otwartego dostępu (Open Access – OA) do publikacji naukowych.
Co to jest otwarty dostęp?
Otwarty dostęp to ruch mający na celu udostępnianie wyników badań naukowych (artykułów, danych, książek) bezpłatnie i bez większości ograniczeń związanych z prawami autorskimi. Umożliwia to szeroką dystrybucję wiedzy i przyspiesza postęp naukowy.
Dlaczego biblioteki angażują się w otwarty dostęp?
Biblioteki od dawna wspierają dostęp do wiedzy i materiałów naukowych. W kontekście rosnących kosztów subskrypcji czasopism naukowych i rosnącej świadomości korzyści płynących z otwartego dostępu, biblioteki stały się aktywnymi promotorami i wspieraczami tego modelu publikacji.
Jak biblioteki wspierają otwarty dostęp?
Artykuł omawia szereg inicjatyw i działań podejmowanych przez biblioteki, mających na celu wspieranie otwartego dostępu:
- Negocjacje umów transformacyjnych: Biblioteki odgrywają kluczową rolę w negocjacjach z wydawcami w celu zawarcia tzw. umów transformacyjnych (transformative agreements). Umowy te łączą opłaty za subskrypcję z opłatami za publikowanie artykułów w otwartym dostępie (APC – Article Processing Charges). Celem jest przekształcenie tradycyjnego modelu subskrypcji w model, w którym większość publikacji jest udostępniana w otwartym dostępie.
- Tworzenie i zarządzanie repozytoriami instytucjonalnymi: Biblioteki często prowadzą repozytoria instytucjonalne (institutional repositories), w których pracownicy i studenci danej uczelni mogą deponować swoje publikacje naukowe, czyniąc je dostępnymi dla szerokiego grona odbiorców.
- Wsparcie dla naukowców publikujących w otwartym dostępie: Biblioteki oferują wsparcie i doradztwo naukowcom w zakresie publikowania w otwartym dostępie, pomagając im zrozumieć różne modele OA, wybierać odpowiednie czasopisma i platformy publikacyjne, oraz radzić sobie z kwestiami związanymi z prawami autorskimi.
- Wsparcie dla alternatywnych modeli publikacji OA: Oprócz wspierania publikacji w czasopismach OA (tzw. „złoty” otwarty dostęp), biblioteki wspierają również alternatywne modele, takie jak preprinty (artykuły umieszczane przed recenzją) i open access books (książki udostępniane w otwartym dostępie).
- Promowanie świadomości na temat otwartego dostępu: Biblioteki organizują szkolenia, warsztaty i inne wydarzenia mające na celu zwiększenie świadomości naukowców i studentów na temat korzyści płynących z otwartego dostępu i sposobów publikowania w tym modelu.
- Zarządzanie funduszami na opłaty APC: Coraz więcej bibliotek zarządza funduszami, które pomagają naukowcom w pokryciu opłat APC. Fundusze te są często przeznaczone dla naukowców, którzy nie mają innych źródeł finansowania na publikowanie w otwartym dostępie.
- Współpraca z innymi bibliotekami i instytucjami: Biblioteki współpracują ze sobą, a także z innymi instytucjami, takimi jak agencje finansujące badania naukowe i organizacje pozarządowe, aby wspólnie promować otwarty dostęp.
Dlaczego zrównoważony otwarty dostęp jest ważny?
Zrównoważony otwarty dostęp oznacza, że model publikacji w otwartym dostępie jest finansowo i organizacyjnie stabilny i opłacalny na dłuższą metę. Osiągnięcie zrównoważonego OA jest kluczowe dla zapewnienia, że dostęp do wiedzy naukowej jest sprawiedliwy i równy dla wszystkich.
Wnioski:
Artykuł podkreśla istotną rolę bibliotek w kształtowaniu przyszłości publikacji naukowych. Dzięki różnorodnym inicjatywom i działaniom, biblioteki aktywnie wspierają otwarty dostęp, przyczyniając się do szerszego rozpowszechniania wiedzy i przyspieszenia postępu naukowego. Artykuł wskazuje, że biblioteki są nie tylko miejscem przechowywania wiedzy, ale także aktywnie uczestniczą w jej tworzeniu i udostępnianiu.
Podsumowując, artykuł z portalu Current Awareness Portal informuje o aktywnym zaangażowaniu bibliotek w propagowanie i wdrażanie otwartego dostępu do publikacji naukowych. Biblioteki odgrywają rolę negocjatora umów transformacyjnych, zarządzają repozytoriami instytucjonalnymi, oferują wsparcie i edukację dla naukowców oraz wspierają finansowo publikacje OA. Wszystkie te działania mają na celu stworzenie zrównoważonego modelu, który zapewni szeroki dostęp do wiedzy naukowej dla wszystkich.
図書館による持続可能なオープンアクセス支援の取組（文献紹介）
SI dostarczyła wiadomości.
Poniższe pytanie zostało użyte do uzyskania odpowiedzi z Google Gemini:
O 2025-05-21 08:01 '図書館による持続可能なオープンアクセス支援の取組（文献紹介）’ został opublikowany według カレントアウェアネス・ポータル. Proszę napisać szczegółowy artykuł z powiązanymi informacjami w zrozumiały sposób. Proszę odpowiedzieć po polsku.
926